امنیت اجتماعی زنان در فضاهای شهری

فضا هویت انسانها را تحت تأثیر قرار میدهد؛ میتواند به آنها احساس مطلوب بدهد یا افراد را دچار سردرگمی کند و یا موجب بروز تبعیض و انحراف شود. یکی از موضوعات مهم و تعیین کننده در نحوه بهره برداری و احساس افراد نسبت به فضا، نحوه پاسخگویی فضا به نیازهای اقلیمی و تامین شرایط آسایش محیطی برای گروههای مختلف است. فضاهای شهری باید با تامین امکانات مناسب و پاسخگویی به نیاز همگان، امکان حضور اقشار مختلف جنسی، سنی، و ... را در این عرصه ها فراهم کنند و به این ترتیب بستری برای تعامل اجتماعی و ارضای این نیاز شهروندان محسوب گردند. امنیت در لغت به معنای نداشتن دلهره و دغدغه است. در واقع امنیت یعنی رفع خطر و رفع خطر یعنی استفاده بهینه از فرصت.سازمان فیزیکی شهر تاثیری عمیق بر الگوهای فرهنگی- اجتماعی زندگی شهری دارد.... 

فضاهای شهری به عنوان بستر زندگی و فعالیت شهروندان باید بتوانند با توجه به شباهتها و تفاوتهای میان افراد و گروه های سنی و اجتماعی، جنسی، محیطی امن، سالم و پایدار و جذاب را برای همه افراد فراهم کند و به نیاز تمامی اقشار اجتماعی پاسخ مناسب بدهند و پاسخگوی حداقل نیازها باشند. فضاهای شهری باید تسهیلات مورد نیاز تمامی افراد را به گونه ای تامین کنند که از نقطه نظر کالبدی و حسی با خصوصیات تمامی بهره برداران سازگار و برای آنها قابل استفاده باشد. این نیاز به ویژه از بعد حسی و فرهنگی قابل بررسی است. فضا می تواند حس گم گشتگی ایجاد کند و یا آنها را به خود جلب نماید به گونه ای که آنها این فضا را به عنوان بستری مناسب برای زندگی اجتماعی خود بیابند از طرفی اگر مردم فضایی را به دلیل عدم راحتی یا ترس استفاده نکنند، عرصه عمومی از بین می رود. پیشگیری از جرائم با استفاده از طراحی محیطی می تواند نوعی رویکرد هدفمند در جهت کاهش جرائم در محیط های مصنوعی شهر قلمداد شود که به طور مؤثری در افزایش سرمایه اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی، و افزایش رضایتمندی شهروندی و در نتیجه بهبود رفاه اجتماعی جامعه تاثیر بسزایی دارد. زنان چه به دلیل مسائل فرهنگی و یا احساس عدم امنیت، ساعات محدودتری را می توانند در بیرون از خانه سپری کنند و همین خود یکی از محدودیت های جدی برای فعالیت اجتماعی و حضور آنها در فضاهای شهری است. عدم امنیت زنان در فضاهای شهری مشارکت کامل آنان را در اجتماع محدود می سازد، و علاوه بر آسیب های روانی فرد بر خانواده ها، در نهایت بر کل جامعه تأثیرگذار خواهد بود .فقدان ارتباطات و فضای بی اعتمادی باعث می شود تا شهروندان نسبت به دنیای بیرون از خود ترس و واهمه نشان دهند. برخی فضاهای شهری به گونه ای است که زمینه ترس بیشتری را فراهم می آورند. عدم وجود نور کافی در خیابان، خوابیدن بی سرپناهان و معتادان در کنار خیابان و نبود پیاده رو در اتوبانها از آن جمله اند. فضاهایی که امکان دیدن و دیده شدن در آنها بیشتر باشد و در ضمن امکان کمی برای فرار فراهم آورند پتانسیل کمتری برای فعالیت مجرمان فراهم می آورند. برنامه ریزان شهری برای ایجاد امنیت باید به این نکته توجه کنند که شهرها باید به گونه ای ساخته شوند تا نیازهایی از این قبیل را تأمین کنند.آرامش فضای شهری ابتدا به وسیله شبکه ناخودآگاه و پیچیده اجتماعی و استانداردهای موجود میان مردم حفظ می شود. می بایست چشم هایی همواره خیابان را بنگرند، چشمهای کسانی که ما آنها را مالکین طبیعی و حقیقی خیابان می نامیم و پیاده روهای خیابان می بایست به صورت مداوم مورد استفاده قرار گیرد، تا بزنگاه های مؤثر بر خیابان افزوده گردد و به مردم ساکن در خیابان، نگریستن به خیابان آموزش داده شود. بدین ترتیب با استفاده از مشارکت عمومی می توان از وقوع درام بربریت ممانعت کرد، ‌ جرایم با حجم شهر افزایش می یابند نه با تراکم شهر. منظور از تراکم شهری، فقدان فاصله فیزیکی است که سبب می شود هم توانایی نظارت و هم توانایی مجازات بیشتر شود. اگر فعالیتها با هم ترکیب و ادغام شوند، ‌محیط بهترکار خود را انجام خواهد داد و طراحی خیابان باید تقویت کننده احساس امنیت به خصوص برای زنان و دختران باشد. هرچه امنیت در محیط شهری افزایش یابد ارتباطات اجتماعی بین افراد یک اجتماع یا محله وسیعتر می شود و آنان می توانند برای خود شبکه ای از روابط را بسازند و از این طریق احساس تعلق خاطر به اجتماع شکل خواهد گرفت. افزایش شبکه روابط اجتماعی به خودی خود افزایش سرمایه اجتماعی را در بین زنان به همراه خواهد داشت. دلبستگی عاطفی به عنوان عنصر اساسی همبستگی اجتماعی، عامل اصلی کنترل منطقه ای به شمار می رود، چرا که احساس تعلق خاطر به اجتماع باعث می شود تا افراد احساس کنند که تحت کنترل اجتماع شان قرار دارند و اجتماع به فکر آنان است و امنیت لازم را برای آنان فراهم می کند.حضور گسترده و فعال زنان در شهر، شرط لازم و اساسی فراهم آمدن سرزندگی، عدالت و امنیت شهری است.برخی فضاهای شهری که زمینه ترس بیشتری را برای ساکنین فراهم می آورند، باعث می شود در آن محیط شهری ساکنین آن فاقد هر نوع پیوند و یا ارتباط اجتماعی باشند و امنیت کمتری را احساس خواهند کرد.محله هایی که در آنها نشانه هایی از بی توجهی و خرابی نظیر تلنبار شدن زباله ها، ‌نمای بیرونی ناموزون ساختمان ها و پنجره های شکسته وجود دارد- به بیان دیگر امکان دسترسی مجرم مهیاست- حاکی از آن است که ساکنین آن محله احساس آسیب پذیری بیشتری دارند و قصد دارند از حضور، ‌مشارکت و محافظت اجتماع خود کنار بکشند. این شاخص ها می توانند زمینه ایجاد جرم را فراهم کنند و نشانه آن باشند که ساکنین علاقه ای به مواجهه با جرایم ندارند تا خطر جرایم را در محل کاهش دهند. در نتیجه زمختی و خرابی فیزیکی در بین ساکنین ترس بیشتری را فراهم خواهد آورد.
امنیت در فضای شهر بسیار اهمیت دارد وکارکردهای فضای شهر باید امنیت را برای همگان ایجاد کند ولیکن احساس امنیت اهمیت بیشتری دارد و تحقیقات نشاندهنده این امر هستند که در ایران ، احساس امنیت در سطح مطلوبی نمی باشد در حالیکه امنیت در ایران خیلی بیشتر از سایر کشورهاست. لذا بایستی برنامه ریزی فرهنگی لازم در افزایش احساس امنیت صورت پذیرد.
پیشنهاداتی عملی برای کاهش جرم در فضاهای شهری
1- کنترل دسترسی: با استفاده از این اصل می توان میزان دسترسی به مناطق در شهر که امکان وقوع جرم دارند را برای مجرمان احتمالی کاهش داد. برای فراهم سازی دسترسی مناسب و کاهش دادن دسترسی مجرمان به مناطق جرم خیز یا مناطقی که پتانسیل طبیعی وقوع جرم را در خود نهان دارند می توان از نظارتهای شهروندان و عابران پیاده یا ساکنان  از معابر و مسیرهای دسترسی بهره گرفت که با تعریف شفاف ورودی و خروجی ساختمانهای مسکونی در سایتهای شهری و نوع و چگونگی نورپردازی و نظارت طبیعی بر نحوه دسترسی به سایت ممکن می شود. از این اصل برای کاهش پتانسیل دسترسی به مناطق برای جرم خیزی و ارتکاب جرم استفاده می شود. 
2- تقویت قلمروهای طبیعی: قلمرو مفهومی را به ذهن متبادر می کند که فضاهای خصوصی را از فضاهای عمومی جدا می کند به طوریکه از طریق انگیزش احساس مالکیت و تملک پذیری شهروندی نسبت به محلات و مناطق مسکونی است که حضور بیگانگان و مزاحمان برای ساکنان با اهمیت می شود. 
3- تعمیر و نگهداری: با تعمیر و نگهداری مناسب از مبلمان شهری و تابلوها و علائم شهری و چراغهای روشنایی و محوطه سازی می توان علاوه بر بهینه سازی هزینه های شهری، از بالا رفتن ظرفیت مناطق در جرم خیزی کاست. 
4- نظارت طبیعی: به معنای توانمندسازی محیط شهری از طریق در معرض دید قرار گرفتن و آسانی نظارت است که امکان نظارت بر مناطق شهری را به وسیله شهروندان یا ارگانهای انتظامی فراهم می کند. بر این اساس این امکان فراهم می شود که مناطق شهری در معرض دید عمومی قرار گیرند و از ایجاد مناطق  غیرقابل نظارت و به اصطلاح مناطق کور جلوگیری به عمل آورده می شود. این امر در طراحی فضای سبز مناطق شهری بایستی مورد توجه باشد تا از ایجاد مناطق کور با حایلهای فضای سبز نظیر بوته ها و درختچه ها و درختان که امکان نظارت مستقیم را دشوار می کند جلوگیری کرد. 
5- حمایت از فعالیتهای اجتماعی: منظور این است که این امکان فراهم شود تا برخی فعالیتهای اجتماعی در مناطق شهر ایجاد شود که علاوه بر اشتغال زایی و ایجاد تسهیلات رفاهی بتوان میزان نظارت انسانی را بر مناطق افزایش داد. بسیاری از جرائم شهری در مناطقی روی می دهند که نظارت عمومی کم است و یا انسان حضور فیزیکی ندارد .
1- مناسب سازی فضاهای شهری به ویژه در ساعات شبانه، 
2- دقت در کاشت گیاهان و جلوگیری از ایجاد گوشه های پنهان و فاقد نظارت، 
3- بازنگری در شبکه های حمل ونقل عمومی با توجه به برآورد نیاز واقعی زنان و حجم بهره برداری آنها، 
4- تامین تسهیلات دسترسی به ویژه تکمیل پیاده راهی امن و با عرض و کفسازی مناسب، می تواند تسهیلات مورد نیاز آنان را فراهم سازد و حضور هرچه بیشتر و مؤثر زنان در اجتماع و فضاهای شهری را افزایش دهد.
5- تامین نیازها و استانداردهای خاص زنان در برنامه ریزی و طراحی فضاها و تامین تسهیلات اجتماعی، خود نوعی حمایت فرهنگی برای حضور زنان در اجتماع محسوب می شود 
6- فضاهایی که امکان دیدن و دیده شدن در آنها بیشتر باشد و در ضمن امکان کمی برای فرار فراهم آورند پتانسیل کمتری برای فعالیت مجرمان فراهم می آورند. از این رو برای مثال استدلال می شود که نرده ها و پرچین ها می توانند به عنوان موانع فیزیکی تلقی شوند و وجود نشانه های دیده بان محله ای حاکی از نظارت مردم بر همدیگر و مواظبت از یکدیگر باشد.
7- وکرل و وایتزمن رویکرد شهرهای امن را با تاکید بر مدیریت و پیشگیری جرائم پیشنهاد کردند. این رویکرد بر همکاری بین دولتها و شهروندان به ویژه با تاکید بر گروه های منزوی و در حاشیه قرار گرفته، پیشگیری اجتماعی و تغییرات فیزیکی مؤثر بر امنیت شهری توجه می نماید. وکرل و وایزمن برای افزایش ایمنی و امنیت در فضای شهری سه عامل رابیان می کنند: 1- آگاهی از محیط، 2- قابلیت مشاهده توسط دیگران، 3- دسترسی آسان به کمک در صورت نیاز. 
8- حمل و نقل شهری با رویکرد توسعه حمل و نقل عمومی در ترکیب با حرکت پیاده سبب افزایش کیفیت محیطی و امنیت اجتماعی است. در مقابل واگذاری معابر شهری به حمل و نقل خصوصی و حرکت سواره همراه با افزایش سرعت و ایجاد بزرگراه ها از عوامل کاهنده امنیت اجتماعی و کیفیت محیط هستند.
9- تنوع کاربری می تواند حضور شهروندان را در ساعتهای مختلف شب و روز، در فضاهای شهری موجب شود. حضور شهروندان وقتی سبب افزایش ایمنی اجتماعی می شود، که حضور زنان، مردان و خانواده ها میسر باشد. بنابراین تنوع کاربری در فضاهای شهری وقتی در فراهم آوردن ایمنی اجتماعی در شهر مؤثر است که انواع موضوعهای مورد نیاز برای مراجعه خانواده ها، زنان و کودکان در آن فضا موجود باشد. 
10- نظارت محلی، رفت و آمد ساکنین محلات همجوار فضاهای شهری و فراشهری، اعم از خیابانها، میادین یا پارکها، سبب افزایش ایمنی اجتماعی فضاهایی که زنان خیابانی وجود دارد. از اینرو تقویت سکونت محلی همچنین وجود ساختمان های سکونتی در ترکیب کاربریهای همجوار با این فضاها ضرورت افزایش امنیت اجتماعی در فضای شهری است.
11- ترکیب واحدهای سکونتی در اشکال مختلف یعنی از واحدهای مستقل با حیاط تا واحدهای آپارتمانی و چند خانواری و مجتمع های مسکونی، که به کمک فضاهای بیرونی در اشکال کوچه، میدان یا میدانچه یا ترکیبی از آن به هم پیوند می یابند و به یک پهنه سکونتی شکل می دهند. آنچه مهم است شناخت و شناخته شدن فرد در فضاهای بیرونی است که نوعی نظارت محلی بر اشخاص و رفتار در فضا را امکان پذیر می سازد. نظارت همسایه ها، کسبه محل، آمد وشد به مسجد و فضای بازی به کوچه ها یا خیابان های عبوری به ویژه اتومبیل و فراهم آوردن امکان حضور ایمن، آسوده و مفرح ساکنین و خانواده ها در فضاهای بیرونی، اعم از زنان، کودکان و مردان. موضوع مهم امکان نظارت محلی بر فضاهای شهری به کمک تقویت سکونت محلی  نظام مدیریتی مربوط به آن است.

کاربست تحقیق
مقدمه
در حال حاضر که شاهد روند روزافزون حضور زنان در محیط¬های کار و فعالیت اجتماعی شهر هستیم، کالبد شهر و ساختار آن، باید پاسخگوی حضور گسترده آنان در فضاها و عرصه¬های مختلف سکونت، کار، حمل و نقل، ... باشد.با توجه به این موضوع میتوان گفت تأکید بر محیط فیزیکی و کالبدی شهر و تاثیرات آن نسبت به نقش و حضور اجتماعی زنان در شهر است. بنابراین، برای جلب مشارکت و فعالیت زنان در اجتماع، حمایت اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس آنان، فراهم کردن امنیت برای حضور آنها در اجتماع ضروری می¬نماید. بدین منظور پیشنهاداتی کاربردی به منظور حضور هر چه گسترده¬تر زنان در فضاهای شهری ارائه می¬گردد.
نتایج تحقیق
افزایش سطح امنیت امکان حضور خانواده¬ها، زنان و کودکان در شهر و سرزندگی فضاهای شهری را افزایش می¬دهد. 
هرچه امنیت در محیط شهری افزایش یابد ارتباطات اجتماعی بین افراد یک اجتماع یا محله وسیعتر می¬شود و آنان می-توانند برای خود شبکه¬ای از روابط بسازند. به طوریکه افزایش شبکه روابط اجتماعی به خودی خود افزایش سرمایه اجتماعی را در بین زنان به همراه خواهد داشت.
نبود امنیت در شهر، ظرفیت اقتصادی زنان که در سطوح شهری وابسته به امنیت آنهاست را کاهش می¬دهد
نبود امنیت در شهر که وابسته به شرایط عینی و کالبدی زندگی شهری است، می¬تواند روابط شهروندان با شهر را محدود سازد؛ که این موضوع به خودی خود، باعث می¬شود شهروندان حیطه بده بستان خود را با شهر محدود کنند. 
حضور گسترده زنان در شهر، زمینه مشارکت آنان را در فعالیتهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی افزایش می¬دهد، و شرط لازم و اساسی فراهم آمدن سرزندگی، سلامت و امنیت شهری است. 
هرچه ارتباطات اجتماعی بین افراد یک اجتماع یا محله وسیعتر باشد و آنان بتوانند برای خود شبکه¬ای از روابط بسازند از این طریق احساس تعلق خاطر به اجتماع شکل خواهد گرفت و اینچنین احساسی باعث کاهش ترس از جرایم در بین آنان خواهد شد
بی¬اعتمادی بین همسایگان و بین هم محله¬ای¬ها باعث می¬شود آنان ارتباطات کمتری داشته باشند. فقدان ارتباطات و فضای بی¬اعتمادی باعث می¬شود تا ساکنان نسبت به دنیای بیرون از خود ترس و واهمه نشان دهند
برخی فضاهای شهری به گونه¬ای است که زمینه ترس بیشتری را فراهم می¬آورند. عدم وجود نور کافی در خیابان، خوابیدن بی سرپناهان و معتادان در کنار خیابان و نبود پیاده رو در اتوبانها از آن جمله¬اند
فضاهایی که امکان دیدن و دیده شدن در آنها بیشتر باشد و در ضمن امکان کمی برای فرار فراهم آورند پتانسیل کمتری برای فعالیت مجرمان فراهم می¬آورند
محله¬هایی که در آنها نشانه¬هایی از بی¬توجهی و خرابی نظیر تلنبار شدن زباله¬ها،‌نمای بیرونی ناموزون ساختمانها و پنجره¬های شکسته وجود دارد- به بیان دیگر امکان دسترسی مجرم مهیاست- حاکی از آن است که ساکنین آن محله احساس آسیب¬پذیری بیشتری دارند و قصد دارند از حضور، ‌مشارکت و محافظت اجتماع خود کنار بکشند
محله¬هایی که کاربری¬های متنوعی نظیر تجاری، اداری و تفریحی دارند نسبت به محله¬هایی که فقط تک کاربری هستند امن¬ترند. نواحی چند کارکردی در طول روز و شب شهروندان را به خود جلب کرده و بدین وسیله نظارتی غیررسمی فراهم می¬نمایند. بر عکس، ‌فعالیت مجرمان در اماکن خلوت بیشتر جریان می¬یابد
آرامش فضای شهری ابتدا به وسیله شبکه ناخودآگاه و پیچیده اجتماعی و استانداردهای موجود میان مردم حفظ می-شود.
می¬توان گفت، تحقیقی ارزشمند است که در بعد عملی به فرایند سیاستگذاری مسئولین کمک کند و شرایط واقعی موجود را برای¬شان ترسیم نماید و به بهبود وضعیت زندگی مطالعه شوندگان کمک کند.بدین منظور کاربست پیشنهادی در خصوص اشتغال زنان در حاشیه شهر بر اساس مدل تغییراتاجتماعی برنامه¬ریزی شده، کوتلر(1970)،ارائه می¬گردد.
مدل تغییرات اجتماعی برنامه¬ریزی شده
علت تغییر امنیت زنان در فضای شهری
کارگزار تغییر شهرداری، سازمان مسکن و شهرسازی، روزنامه و مجلات، نیروی انتظامی، شرکت برق، سازمان تاکسی رانی و اتوبوس رانی، سازمان پارکها و فضای سبز، سازمان شهرسازی، معاونت خدمات شهری، سازمان مسکن و شهرسازی

پیشنهادات اجرایی
 تعمیر و نگهداری مناسب از مبلمان شهری و تابلوها و علائم شهری و چراغهای روشنایی و محوطه¬سازی، توسط معاونت خدمات شهری شهرداری 
هدفمند کردن گشتهای پلیس قابل رویت به منظور نظارت بیشتر به خصوص در نواحی کم رفت و آمد، توسط نیروی انتظامی
اختصاص اتوبوس¬هایی برای بانوان در ساعات اولیه شب، توسط سازمان اتوبوس¬رانی
راه¬اندازی تاکسی بانوان، توسط سازمان تاکسی¬رانی
شناسایی مکانهای آسیب پذیر و افزایش میزان تردد در آنها، توسط شهرداری
تبلیغات مثبت برای ارتقای شهرت محیط در اذهان عمومی، توسط روزنامه¬ها و مجلات شهر 
در دسترس بودن خدمات اضطراری در فضاهای بی¬دفاع شهری، توسط نیروی انتظامی، سازمان آتش نشانی، هلال احمر، اورژانس
دقت در کاشت گیاهان و جلوگیری از ایجاد گوشه¬های پنهان و فاقد نظارت، توسط سازمان پارکها و فضای سبز
نصب نشانه¬های راهنما و کمک به تعیین موقعیت مکانی زنان، توسط شهرداری
استفاده از زیرساختهای شهری مناسب مانند پیاده¬رو، خیابانها، توسط سازمان شهرسازی
نورپردازی مطلوب و کافی بر دروازه¬ها، ورودیها، رعایت استانداردهای مبلمان شهری مانند چراغهای روشنایی و تابلوهای شهری، توسط سازمان شهرسازی
جای¬دهی کیوسک¬های تلفن و روزنامه فروشی یا دکه¬های سیار در مناطق جرم خیز، توسط شهرداری
حفاظت از آسیب رساندن به تجهیزات شهری مانند حفاظ¬دار کردن چراغهای معابر، توسط معاونت خدمات شهری
افزایش امکان دید در جهت¬گیری ساختمان و مکان پارکینگ در طراحی شهر، توسط سازمان شهرسازی شهرداری، و سازمان مسکن و شهرسازی
ایجاد کاربری¬های تفریحی، اداری، مسکونی و... در محلات، توسط شهرداری
بهبود روشنایی خیابانها، پارکها، اماکن عمومی، پارکینگها، توسط سازمان پارکها و فضای سبز، سازمان حمل و نقل شهرداری، شرکت برق
گروه هدف تغییر جامعه زنان به منظور افزایش امنیت