مهندسی فضای سبز

مهندسی فضای سبز

عناصر فضای سبز

1-عنصر گیاه در فضای سبز:
تاثیر و نقش درختان در فضای سبز و منظر شهری :
می‌توان به فضاهای سبز موجود در شهرها اشاره کرد که نقش بسزایی در خلق منظر شهری متفاوت دارند.در میان عناصر طبیعی تاثیر‌گذار در منظر شهری، درختان به خاطر ساختار و بافت ویژه‌ای که دارند اهمیتی دو چندان پیدا می‌کنند.(کارمان،2003،249) در ختان نیزهمانند بناها دارای ساختارهایی هستند که منجر به ایجاد یک سبک معماری گیاهی می‌گردند. متناسب با تغییر و تحول شهرها در دوره‌های مختلف، معیار‌های انتخاب در‌ختان نیز دستخوش تغییر شده است.(سیمونیک،2006)از سوی دیگر، اصولاً شهرها با یک نسبت بالایی از فضای باز روبرو هستند که هر کدام از آنها وضعیت فیزیکی خاصی را دارند. از جمله‌ی این فضاها، می توان به خیابان‌ها، میادین و فضاهای اطراف پارکینگ‌ها اشاره کرد که ملاک انتخاب درخت و پوشش گیاهی برای هر‌کدام متفاوت است.( همان) در این زمینه معمار منظر شهری وظیفه انتخاب گیاهان مناسب و سازگار با محیط را بر عهده دارد.(کارمان،2003،81) 

در ختان از روی اندازه، شکل، ترکیبات رنگیشان و یا تباین با عناصر دیگر و حتی به خاطر بافت یا عطرشان بر‌گزیده ‌می‌شوند، زمان تشکیل یا افتادن برگها، نوع سایه یا اندازه تاج درخت بر انتخاب آن تاثیر دارد. اوضاع زیست محیطی در محیط‌های شهری متغیرتر از دیگر محیط‌های انسان ساخت است، سایه ساختمان‌ها، وضعیت نور، باد، دما و خاک از محلی به محل دیگر متفاوت است.(آرنولد،1980،50) در بین عوامل اقلیمی، نور خورشید به دلیل تأثیر مستقیم بر رشد درختان، نقش مهمی در انتخاب محل کاشت درختان دارد. درختان هر جا که رشد کنند باید در فصل رویش حداقل 3 تا 4 ساعت نور مستقیم خورشد داشته باشند، بنابراین جهت خیابان‌ با توجه به ارتفاع ساختمان ‌ها و ساعات تابش نور نقش مهمی در تعیین محل کاشت دارد. حتی درختان باید 10ـ8 فوت از دیوار ساختمانها فاصله داشته باشند تا سایه ‌ساختمانها مانع تابش نور نباشد. (آرنولد،1980،51) 

فضا در اطراف خانه‌ها، پارک‌های عمومی و زمین‌های مدرسه به سهولت یافت می‌شود، اما دربخش‌های پارکینگ و در امتداد خیابان‌ها فضای کافی در صورتی که در طول طراحی برای آن فضایی در نظر گرفته شده باشد، در اختیار خواهد بود.(استنفورد،2000،4) فضا برای درختان باید در سراسر محیط سنگفرش شده پراکنده شود، چنین فضاهایی باید به حدی بزرگ باشند که وقتی درختان رشد می‌کنند، سایه‌ی خود را روی ماشین‌های پارک شده بیندازند. محیطی که با سنگفرش احاطه شده باید فضایی میدان مانند به طول 6 پا در کنار خود داشته باشد.(آرنولد،1980،54) 
کاشت درختان نابالغ یکی از موثرترین و اقتصادی‌ترین راه‌های تلطیف محیط شهری است، جایگزینی درختان جدید به جای قدیمی، کاشت گیاهان روی پشت بام، دیوارها، پیاده‌روها، باعث ارتقاء محیط زیست شهری و تلطیف محیط می‌شود. 

درختان برای ایجاد تغییر در هویت بصری شهر باید به اندازه کافی بزرگ و تعدادشان زیاد باشد تا قادر به ایجاد جلوه‌ی خاصی در سیمای شهر شود . بهترین مقیاس برای تاثیر بصری درختان حجم شاخه و برگ آنهاست. کاشت درختان نزدیک جداول شکل بهم پیوسته‌ای از شاخه‌ها را ایجاد می‌کند که همچون پرده ای سبز و عمودی باعث تقویت فضای پیاده می‌شود.از این رو استفاده از درختان کوتاه برای فضای خیابان مناسب به نظر نمی‌رسد چون فضای خیابان را قطعه قطعه کرده و نیازهای توازن برای فضای شهری را رفع نمی‌کند. اگر درختان خیلی دور از هم قرار گیرند، هردرخت یک ساختار متراکم‌تر با شاخه‌های نزدیک به زمین ایجاد می‌کند که این فاصله تضاد نور و سایه را ایجاد کرده و باعث تأکید بر روی درخت منفرد می‌شود(آرنولد،1980،53) 

نتیجه در هر حال یک پیاده‌روی شهری (جلوه‌ای از فضای‌شهری) بدون درخت مثل یک ساختمان بدون سقف است.بنابراین درختان در شهرهای امروزی وایجاد منظر مناسب شهری نقش بسزایی دارند، حتی اگر فاقد ارزش کاربردی باشند.در حقیقت درختان یک فرصت برای خلق ترکیبات بدیع شهری با ترکیب هنر، مجسمه‌سازی و معماری در توازن و وحدت بصری شهری به دست می‌دهند.در شهرهای سیمان زده امروزی که نگاه آدمی در پس دیوارهای بلند محصور مانده است،درختان نقش حائل میان انسان و محیط انسانی ساخت را ایفا می کنند و مفاهیمی چون تاکید ، تکرار و تضاد و .........را بدون استفاده از ساختارهای مصنوعی و با تاکید بر ویژگی های طبیعیشان در محیط های شهری القا کرده و در نهایت به وحدت بصری شهری امروزی یاری می رسانند.



انتخاب گیاه برای فضای سبز :
درطراحی فضای سبز و معماری منظر یکی از ارکان اصلی آشنایی با گیاهان متنوع و خصوصیات آنها برای منظورهای خاص میباشد .در ایجاد تنوع گیاهی در فضای سبز شهری همواره محدودیت های هوا و اقلیم،خشکی باد ، تابش بیش از حد خورشید و غیره وجود دارد که همین امر باعث کاهش تنوع می گردد انتخاب گونه های جدید در انتخاب و بررسی انواع گونه های جدید موارد ذیل ، بایستی مد نظر باشد:


الف) سازگاری گونه معرفی شده با خصوصیات آب و هوائی منطقه این امر باعث بالا رفتن قدرت رشد، تکثیر و در نهایت بقای گونه می گردد.


ب)زیبایی و ظاهر آراسته گونه جدید گیاه به نحوی که شکل و ظاهر گیاه مناسب محل مورد نظر باشد ، که در این رابطه دیدگاه و نظر کارشناس فضای سبز از اهمیت ویژه ای برخوردار است عدم استفاد ه مناسب از یک گونه گیاه در محل مورد نظر، باعث کاهش زیبایی محوطه گردیده ضمن آنکه گاهی ممکن است باعث بروز مشکلاتی گردد به عنوان نمونه چنانچه از گیاهان انبوه در حواشی معابر و پیاده رو استفاده گردد، باعث کاهش دید رانندگان و ممانعت از توجه آنها به عابرین پیاده که در انتظار عبور از خیابان هستند، می گردد و همین امر باعث بروز حوادثی می شود.


ج) خصوصیات فیزیولوژیک و مرفولوژیک گیاه گاهی صمغ تانن و سایر اسانس های موجود در بخش های مختلف انواع گیاهان باعث وارد گردیدن لطماتی به اقشار مختلف بخصوص کودکان می گردد زیرا کودکان از روی کنجکاوی و یا بازیهای کودکانه در تماس با این پیکره های گیاهی بوده و حتی بخشی از برگ و غیره را در طی بازیهای کودکانه تناول می نمایند که در آنها ایجاد مسمومیت می نماید ، لذا توجه به ایمنی اقشار مختلف این موضوع دارای اهمیت به سزائی است سالها است که فضای سبز شهری سطح مالامال از درختان صنعتی،جنگلی چون چنار، نارون ، زبان گنجشک گردیده است و سالها است که مهمترین پوشش سطح زمین در پارکها ، مبادین و بلوارها چمن است، حال آنکه مشخص گردیده است که بیشترین آلرژی از طرف گیاهان فوق حادث می گردد و چمن نیز با توجه به وضعیت خشکسالی ها و کمبود آب و همچنین هزینه های بالای نگهداری ، حداقل در پاره ای از مناطق که امکانات و بودجه وسیع و کلان در دسترس نیست ، کاملا از چرخه کشت و فضای سبز خارج گردیده است.لذا ایجاد تنوع اوری ضروری و رویکردی الزامی برای بهبود فضای زندگی انسان ماشین زده امروزی است.
دربخش گیاهشناسی سایت به صورت جامع به شناخت گونه های گیاهی فضای سبز پرداخته شده است.


در اینجا نیز اجمالاً به تعدادی از گیاهانی که برای طراحی مناسب می باشند اشاره میشود:
درختان مقاوم به گرد و خاک: عرعر-زالزالک-ژینکو-چنار-لیلکی امریکایی-ماگنولیا-بیدمجنون-اقاقیا-داغداغان


گیاهان جاذب پرنده:یاس وحشی -زیتون-زغال اخته - امین الدوله- پیروکانتا- خاس-اسپیره -یاس خوشه ای - انگور زینتی


درختان دارای بافت خشن : عرعر-ماگنولیا-انجیر -خرمالو-نخل زینتی -شاه بلوط هندی


درختان دارای بافت نرم: ابریشم - لیلکی- ابریشم مصری- بید


گیاهان معطر: سرو ناز-برگ بو -گل یخ - سنجد-یاس خوشه ای- اقاقیا-نمدار- پائولونیا-ماگنولیاو...


گیاهان دارای رشد کم: کریپتومریا- زیتون معمولی - ماگنولیا - برگ بو- انجیر - زالزالک- سوفورا


درختان سریع الرشد:سرو نقره ای-عرعر-دم موشی- زیتون تلخ-چنار-سدروس-افرا سیاه-اقاقیا-پائولونیا-توت امریکایی-لاله-ابریشم


گیاهانی که در زمستان جلوه دارند: بید مرجانی- بید فری- فندق- گیلاس- سوزنی برگان مانند سرو کوهی رونده - سرو سیمین - یاسمن زمستانی انواع کاجها و سروها پهن برگان همیشه سبز مانند ماگنولیا تابستانه -آکاسیا- گل یخ


درختان بر گ قرمز: افرای ژاپنی-افرای چناری برگ قرمز- گوجه گل- فندق - زرشک - انجیلی در پاییز- توری در پاییز و ...


گیاهان الوان : ارغوان - سیب گل - میموزا - طاووسی - توری- ماگنولیا زمستانه - ماهونیا - پیراکانتا - دوتسیا


درختان مقاوم به سایه:سرخدار- دوگلاس - سکویا - نوئل - ممرز- هدرا - راش - شمشاد خزری


درختان مقاوم به بادهای دریایی و آب شور: کاجها - ایلان - گل ابریشم - زبان گنجشک -توت - صنوبر وسپیدار - اقاقیا - گز


گیاهان مقاوم به سرما:سرو نقره ای- کریپتومریا - چینی - به ژاپنی - ابریشم مصری- ماگنولیا


گیاهان مناسب کاشت در شیبها: ار غوان - سنجد و...


گیاهان مناسب جلوگیری از فرسایش خاک : توسکا قشلاقی- چنار- بید مجنون - اقاقیا - توت امریکایی - سرو نقره ای


درختان آبدوست: چنار - توسکا- بیدمجنون- درخت لاله و...


درختان بادشکن: توت امریکایی - سرو نقره ای - سرو خمره ای- اقاقیا - زالزالک- نمدار- سدروس - گردو


درختان مناسب خاک اهکی:زیتون معمولی - زربین -سروخمره ای - چنار- زبان گنجشک


گیاهان مناسب خاک اسیدی: عرعر- لیلکی امریکایی - توسکا قشلاقی - اقاقیا



2-مبلمان و فضای سبز :
در فضای میان ساختمانها و بناها، عناصر مکملی نیاز است تا زندگی شهری را سامان بخشد، تجهیزاتی که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور میان سنگ و بتن و شیشه فراهم آورد. این اجزاء، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند. اثاثه، تجهیزات یا مبلمان شهری، خیابانی یا فضای باز اصطلاحات رایج این تسهیلات و امکانات هستند. این تسهیلات در انگلستان بیشتر به «مبلمان خیابانی» و در امریکا به «مبلمان همگانی» با «مبلمان فضای باز» معروف هستند. « اثاثه، جمع اثاث به معنای وسایل و لوازم زندگی است. تجهیزات، جمع تجهیز، در مفهوم آراستن و بسیج کردن و بیشتر به وسایل و ساز و برگ نظامی اطلاق می شود. مبلمان واژه فرانسوی به معنای مجموعه اثاثه و دکوراسیون یک محل است.» 
مبلمان و تجهیزات شهری یکی از عناصر اصلی است که در طراحی فضاهای شهری اعم از خیابانها ، معابر عمومی ،پارکها و .... مستلزم توجه و دقت زیادی است و شامل کلیه ملزومات و اثاثیه شهری که در محیط شهر قرار می گیرند و بیش از یکصد عنوان تقسیم بندی می شود؛ از نرده و میله‌های راه بند و روشنایی گرفته تا ایستگاههای اتوبوس، سرویسهای بهداشتی، تابلوها، بیلبوردهای تبلیغاتی، سطل زباله و پلهای عابر پیاده.


تقسیم بندی عناصر مبلمان شهری بصورتهای مختلفی عنوان شده ولی در کل میتوان انرا در چهارگروه اصلی معرفی نمود : 
الف- مبلمان خیابانیب- مبلمان پارکیج- مبلمان ترافیکید- سازه‌های اطلاع رسانی و تبلیغاتی
امروزه تجربه و کاربرد عناصر شهری نشان داده که استفاده از تجهیزات و مبلمان مناسب تا چد میتواند اثر مثبتی بر روی شهروندان و استفاده کنندگان از محیطهای شهری داشته باشد. بطور مثال طراحی نشیمن مناسب به مردم این امکان را میدهد که در فرصتهای لازم از نشستن و دیدن فضای شهری لذت برده و حتی ارتباط اجتماعی و کلامی با یکدیگر برقرار نمایند.
پژوهشهای شهری و زیست محیطی نشان میدهد که استفاده کنندگان و عموم مردم خواستار چند منظوره بودن تجهیزات شهری و زیباسازی هرچه بیشتر آن هستند بطوریکه بصورت یک سمبل یا نماد و حجم شهری در آمده و متناسب با طراحی زیبای اتومبیلها و محصولات مدرن به توقعات زیبایی شناسانه مردم و نیازهای دنیای امروز نیز جواب دهد . به همین دلیل در سراسر جهان مطالعات و مسابقات بسیاری در زمینه طراحی بهینه مبلمان شهری صورت میگیرد.


اهمیت توجه به هویت و فرهنگ :
با رشد شهرها و حومه‏ها، گرایشی افراطی در یک شکل کردن چهره شهری به وجود آمده است، به گونه‏ای که اغلب تفاوت کمی در روحیه مبلمان نقاط مختلف شهر یا حتی گاهی میان چند کشور دیده میشود. حال آن که هنوز هم جذاب‏ترین و به یاد ماندنی‏ترین محله‏ها آنهایی هستند که با شکل و شمایل ویژه و مختص به خود در خاطره‏ها جای می‏گیرند و شاید از همین روست که در کوششهای جدید برای نوسازی و ساماندهی شهرها به این خصوصیات توجه بسیار میشود :
* از دیدگاه طراحان، انتخاب و طراحی مناسب مبلمان شهری، حفظ هویت مکان و نمود بیشتر آن را ممکن می‏سازد. این برخورد در احیای مناطق تاریخی و سنتی بسیار موثر است 
* اگر دخالت در شهر به تزیینات سطحی محدود نشود ، باید میان بافت اجتماعی و فضای شهر توازنی ایجاد کرد. 
* آنگاه که بافت اجتماعی مکانی تثبیت شده و در میان ساکنانش مفهوم شهر نشینی، ریشه‏ای عمیق دواند، میتوان به ساختارهایی مکمل در سیما و منظر آن پرداخت و شرایط را برای حفظ محیط و رفاه اهالی‏اش مهیا کرد. 
* به اتکای همین بافت اجتماعی تثبیت شده و ریشه‏دار می توان در مدت زمانی کافی و با روشی پویا، خیابانهای محله و شهر را به گونه‏ای مجهز کرد که بازتاب فرهنگ آن باشد.
در حقیقت, فراهم آوردن امکان بهره‏وری رفاهی و زیبایی شناختی از محیط زیست، به معنای ارج نهادن به زندگی و ارزشهای تمدن است .
ارزشهای عملکردی و زیباشناختی شهری، از طریق برخورد مجزا و مشخص با هر یک از فضاهای خرد و کلان ایجاد میشود.


مبلمان در پارکهای شهری : 
در مجهزسازی فضاهای سبز و باز شهری ابتدایی‌ترین روش برای احساس آرامش و راحتی در پارک‌ها استفاده از نیمکت است. طرز قرار گرفتن این نیمکت‌ها باید به شکلی باشد که دسترسی به آنها آسان و راحت بوده یعنی در سراسر پارک و به تعداد زیاد موجود باشد. صندلی‌ها باید در روبه‌روی مناظر زیبا اما در جایی که در مسیر رفت و آمد افراد قرار نگیرد، واقع شود.
نیمکت‌های مراکز عمومی شهر نیز می‌تواند برای آسایش و راحتی شهروندان در کنار مراکز ویژه مانند ایستگاه‌ها، کیوسک‌ها، باجه‌های تلفن، ظروف زباله و شیرهای آب قرار بگیرند. مهمترین محل قرار گرفتن نیمکت‌ها در سطح شهر، مراکزی است که رفت و آمد مردم در آن جا زیاد است. به ویژه مکان‌هایی که برای استراحت و تفریح مردم است. فضای باز زیبا و مناسب عمومی به شهروندان این امکان را می‌دهد تا در کنار یکدیگر از طبیعت اطراف لذت ببرند. با داشتن مکان مناسبی برای نشستن احساس رضایت آنها چندین برابر شود. افراد مختلف انواع متفاوتی از نیمکت‌های پارک یا فضاهای سبز را می‌پسندند که این سلایق متفاوت چگونگی طراحی نیمکت‌های پارک را تعیین می‌کند و به آن تغییراتی می‌دهد.
برای نمونه جوانان بیشتر روی بالای نیمکت یعنی تکیه‌گاه آن می‌نشینند تا روی خود نیمکت و این مورد باید در طراحی نیمکت‌های پارک یا فضاهای باز شهری مورد توجه قرار گیرد. همچنین نیمکت‌هایی را که به این مراکز اختصاص می‌دهند، باید از استحکام بیشتری در ناحیه پایه‌ها برخوردار باشد. یا به عنوان نمونه برای افراد مسن نیمکت‌هایی که دارای پشتی یا تکیه‌گاه است، راحت‌تر از نوع بدون پشت آن است.
در حالی که برای سایر افراد صندلی‌های بدون پشت به آنها این امکان را می‌دهد تا در دو طرف نیمکت بنشینند.
در پارک یا فضاهای سبز شهری که امکان استفاده اقشار مختلف وجود دارد باید تمام امکانات رفاهی در نظر گرفته شود. صندلی‌ها و نیمکت‌ها باید به گونه‌ای برای این مکان‌ها ساخته شوند که مورد استفاده بیشتری برای همگان دارند.
در همین راستا و برای پیشگیری از تخریب مبلمان عمومی شهر باید به این نکته توجه داشت که تخریب بیشتر شامل چه چیزهایی می‌شود، چه زمانی این خرابکاری‌ها شکل می‌گیرد و توسط چه کسانی،سپس برنامه‌های پیشگیری را به کار بست.
ظروف زباله‌ای که در سطح شهر قرار می‌گیرند به مصارف مختلفی می‌رسند. سطل‌های زباله‌ای که در سطح شهر قرار می‌گیرند باید قابل دسترسی آسان و به تعداد زیاد بوده و احتیاج به محافظت نداشته باشند.

یکی از اشتباهات مهمی که درپارکها و دیگر فضاهای شهری اتفاق می‌افتد این است که سطل‌های زباله را در جایی قرار می‌دهند که بتوان به راحتی آنها را خالی کرد نه این که به راحتی برای شهروندان قابل دسترسی باشد. نتیجه آن خیابان‌های پر از زباله و سطل‌های خالی است. زیرا مردم وقت خود را برای یافتن سطل زباله صرف نمی‌کنند. برای تعیین این که در چه جاهایی باید سطل زباله قرار بگیرد، مواردی را باید در نظر داشت، به عنوان نمونه وجود مواردی از مبلمان شهری در خیابان، نوع و موقعیت طبقات اول مانند ساختمان‌ها، فروشگاه‌ها و رستوران‌ها که همچنین باید نوع و میزان زباله‌های این مراکز نیز با سطل‌های گذشته شده متناسب باشد.

بهترین مکان برای گذاشتن سطل های زباله مکان‌های تجاری و پررفت و آمد در حاشیه پیاده‌روها، در نزدیکی اغذیه‌فروشی‌ها و کنار صندلی‌های ایستگاه‌هاست.
تعداد سطل‌های زباله که در یک مکان باید قرار داده شود به تعداد افرادی که در آن مسیر رفت و آمد دارند و میزان زباله‌های آن محل بستگی دارد.
برخی از موارد را در طراحی سطل‌های زباله باید در نظر داشت مانند تفاوت در طراحی سطل‌های زباله با سطل مواد به درد نخور و بدون استفاده، کیفیت مواد موجود در سطل، نداشتن سر یا دریچه برای ریختن زباله درون سلطل، بزرگی سطل که بستگی به میزان استفاده و محل قرار گرفتن سطل دارد، همچنین سطل‌ها باید محکم باشند تا در اثر نشستن برخی افراد روی آنها نشکند.
این موارد نیز در هنگام ساخت سطل‌های زباله باید در نظر گرفته شود، استقامت و دوام، موارد ضد حریق، رنگ، مقاوم در برابر آلودگی، لعاب‌داشتن سطل که شامل رنگی می‌شود که به راحتی ورقه نشود، سطل پر از منفذ آلومینیوم که معمولا ماده خوبی برای استفاده در این مورد است، ژلاستیک‌های مقاوم، ورقه‌های استیل گالوانیزه، بیشتر سطل‌ها را باید بتوان به راحتی توسط ماموران شهرداری تخلیه کرد که بیشتر از طرف سرسطل تخلیه می‌شوند. تخلیه آن دسته از سطل‌هایی که از طرفین باز می‌شود کار سختی است. در برخی از مواقع موجب شکستن سطل و درب آن می‌شود.
سطل‌‌ها همچنین باید دارای سطحی باشند که از خروج مایعات درون سطل به بیرون جلوگیری کند. که برای رفع ابن مشکل از کیسه‌های داخلی پلاستیک درون آن استفاده می‌کنند. این کیسه‌ها از نوع فلزی بهتر هستند. در پارک‌ها در قسمت‌هایی که مخصوص پخت کباب است از لایه‌های فلزی استفاده می‌کنند. اما در سطح شهر از نوع پلاستیک آن استفاده بیشتری می‌شود.



3-سازه ها و مصالح در فضای سبز:
سازه ای فضای سبز مشتمل بر تمامی سازه های فنی و عمرانی است که در طراحی و احداث فضای سبز نقش دارند .دیواره،دیواره ،نشیمن گاه ،راههای دسترسی،ساختمانها ، جداول کف پوش و مصالح،آبنما و... را می توان بخشی از سازه های فضای سبز عنوان کرد.در طراحی فضای سبز گیاهان و پوشش گیاهی سبز باید بر سازه های عمرانی طرح غالب باشند به طوریکه بیننده در نگاه اول این غلبه را به وضوح ببیند.


انتخاب مصالح :
در هنگام استفاده از مصالح در محوطه سازی پارک ها و باغات نیاز به توجه تکنیکی در این خصوص وجود دارد. مثلا استفاده از کالار سیمان در پارک ها که امروزه رایج شده و بسیاری از جنبه های زیبا شناختی آنها را نابود ساخته است. زیرا سیمان از نظر ساختار بسیار ناپایدار است، هنگامی که اولین برف می بارد بسیار شاداب و پرطراوت به نظر می رسد اما پس از آن کیفیت خود را از دست می دهد. دومین مساله این است که برف سمبل پاکی و عفت است و این درحالی است که سیمان و بتون معنای وحشت و خشونت را به انسان القا می کند. بنابراین از سیمان و بتون می بایست در مکان هایی از پارک که در معرض دید نیستند مورد استفاده قرار گیرد. در مقابل سنگ نشان دهنده استحکام، وحدت و جاودانگی است. سنگ در بسیاری از ادیان مقدس است. مثلا در دین اسلام سنگ سیاهی که در کعبه زائرین ان را می بوسند و معتقدند که از بهشت آمده و در هنگام نزول از آسمان به رنگ سفید بوده اما در اثر گناهانی که بشر مرتکب شده سیاه شده است. 

در قدیم دیوار باغها از ملاط ساخته می شدند که بسیار مهربان تر و ملایم تر از سیمان پورتلندی به نظر می رسید. آهک آبی از طریق حرارت دادن گچ و سنگ آهک بمنظور آزاد شدن دی اکسید کربن، بدست می آید. هنگامیکه این مواد دوباره با آب مخلوط شدند و در معرض هوا قرار می گیرند و دوباره با دی اکسد کربن ترکیب شده و به همان حالت شیمیایی اولیه باز می گردد. دی اکسید کربن به استحکام لایه های بیرونی ملاط می افزاید و بهمین دلیل شاید یک قرن بتواند استحکام خود را حفظ کند. این نوع ملاط امروزه از نظرساختمان سازان دور مانده است در صورتیکه هنوز هم می توان از آن در محوطه سازی پارک ها و باغات استفاده کرد. 
مثلا امروزه استفاده از آجر و خشت به کلی از مد افتاده تلقی می شود. اما باید بدانیم که دوام این محصول می تواند با توجه به کیفیت آنمناسب باشد. خشت های گلی که شهر باستانی بابل به کار می رفته بوسیله شل دادن به گل مرطوب درست شده است. این بلوک های گلی سپس در مقابل نور آفتاب خشک می شوند و در مکان مناسب مورد استفاده قرار می گرفتند و در ساخت خانه ها کاربرد داشته اند. 

حدود 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح انسان این مساله را دریافته بود که هنگامی که گل مرطوب خشک شود تبدیل به ماده ای سخت می شود. در آن زمان از گل رس برای ساخت ظروف استفاده می شد. رومی ها مهارت لازم را در ساخت خشت کسب کرده و سپس این هنر را در اختیار مردمان شمال اروپا قراردادند. این خشت ها در قرون وسطی در ساخت دودکش ها و مناره کلیساها مورد استفاده قرار گرفت. البته امکان این نبود که در کوره های آجرپزی ابتدایی این خشت ها در دمای بالایی درست شوند.بعد از 1200 سال پس ازمیلاد مسیح کشورهای سفلی مانند هلند و جنوب انگلستان مبادرت به ساخت این خشت ها ورزیدند. اما در زمان حاضر این خشت ها و در واقع آجر ها به اندازه استاندارد رسیده اند اما در ساخت دیوار باغاها کاربردی ندارند، آجرهای دست ساز از نظر ساختار به گونه ای هستند که هرگز ماشین نمی تواند ان را بسازد؛ آجر های دست ساز را می توان به اندازه مورد نیاز ساخت. این طور به نظر می رسد که آجرهای دست ساز از نظر زیبایی و آذین بندی بهتر از آجرهای کارخانه ای است، البته هزینه دستمزد ساخت آنها از مواد خام بیشتر می شد؛ این مساله هم حل شد و زیبایی حاصله جای خود را به پرداخت هزینه های کلان داد. در دهه سوم قرن بیستم "وینستون چرچیل" به ساخت خشت و آجر و کارگران این حرفه بسیار اهمیت می داد.

سفال هم یکی از مصالح قدیمی است که در امر محوطه سازی باستان اهمیت بسیاری داشته است. سفال همان گل رس است که در دمایی پایین تر از کوره آجرپزی خشک می شود و به رنگ سرخ بسیار زیبایی در می آید و در گذشته بیشتر در ساخت ظرف و ظروف مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه بسیاری از کارخانه ها به جای اساتفاده از پلاستیک و بتون استفاده از این ماده را توصیه می کنند. بسیاری از باغهای بر جای مانده از مصر باستان و روم دارای دیوارهای رنگین بوده اند که دلیل آن استفاده از گل رس و سفال بوده است. در زمان برگزاری فستیوال ها برای تزئینات روی دیوارهای پارک ها و باغها می توان از سفال استفاده کرد. هن.ز هم "توسکانی" در ایتالیا در مرکز ساخت سفال قرار دارد.



4- عنصر آب در منظر و فضای سبز:
آب نما و استخر در باغ‌های ایران یکی از ضروری‌ترین عناصر ایجاد باغ بوده است. استخر باغ‌های قدیمی دارای عمق زیاد و چندین فواره بوده‌اند از جمله بزرگترین استخری که برای باغ شاهگلی تبریز در زمان آق قویونلوها و همچنین استخر باغ بزرگ هزار جریب که در دوره صفویه در اصفهان احداث شد و پانصد فواره داشت.
در ایران باستان آب پیام‌آور روشنایی و پاکی به شمار می‌رفت و از ارزش زیادی برخوردار بود. شاید به علت اینکه ایران کشوری کم‌آب بوده، این مایع حیاتی بین ایشان قدر و منزلتی والا داشته است. آب در نزد ایرانیان نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار می‌گرفته، بلکه از لحاظ معنوی و روحی نیز تاثیر بسیاری داشته است. آب با قابلیت‌های مختلف خود مانند حیات، تازگی، درخشندگی، پاکیزگی، رونق و رواج روشنایی، سکون و آرامش و تحرک، احساس‌های متفاوت در روح و روان انسان گذارده است. به همین دلیل همواره در مکان‌هایی که ساخته دست بشر هستند، به صورت‌های مختلف برای خود جا باز کرده است. این مساله در رابطه با مکان‌هایی مانند پارک یا باغ بیشتر چشمگیر است. زیرا عنصر آب به عنوان یکی از زیباترین زمینه‌های دید و یکی از موارد تکمیلی فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته در این مکان‌ها وجود آب برای پاکیزگی محل و آبیاری درختان و گل‌ها یا استفاده برای سرویس‌های بهداشتی، ضروری و پراهمیت است. 
در سده‌های گذشته ایرانیان باغ‌ها را بیشتر در زمین‌های شیب‌دار احداث می‌کردند و با ایجاد پلکان در مسیر آب، جریان ملایم آب، تند و پر سر و صدا می‌شد.
اصلی‌ترین عاملی که همواره به باغ‌های ایرانی حیات می‌بخشید، آب جاری بود که در چهارباغ‌ها،‌ جویبارها و جوی‌های کم‌شیب و مارپیچی به حرکت در می‌آمد و هوای باغ را مطبوع و دلپذیر می‌ساخت. در باغ‌های تزیینی که به حوض‌ها می‌پیوست، جدول ها معمولا با سنگ و آجر ساخته می‌شد. در کف آب‌نماها و بیشتر جاهایی که آب در جریان بود، اغلب تخته سنگی با تراش سفیدرنگ یا با طرح‌های مختلف کار می‌گذاشتند که به موج آب، جلوه زیبایی دهد.


باغ‌های قدیمی ایران اغلب در مناطق گرم و خشک و کم‌آب ساخته شده‌اند و دلیل احداث آنها در چنین مناطقی، وجود چشمه‌های طبیعی و یا کاریز است. وسعت هر باغ بستگی به حجم و مقدار آب موجود برای آبیاری آن دارد. باغ‌های شهرهای خشک و کویری به علت گرمی هوا در تابستان، همواره اهمیت خاصی داشته‌اند که از آن جمله باغ‌های کاشان را می‌توان نام برد. باغ فین کاشان که از باغ‌های معروف دوره صفویه، زندیه، قاجاریه و هم‌چنین زمان ما است به علت وفور آب چشمه سلیمانی و حوض و استخر و فواره‌های فراوان و درختان کهنسال و عمارت‌های تاریخی، همواره جزو معرف ترین و پرجاذبه ترین باغ‌های کشور ما بوده است.


در باغ‌های ایرانی، برای ایجاد محیطی آرام، خنک و پرسایه، چاره‌ای جز احداث جوی‌های آب در طول تمام باغ نبوده است و معمولا این جوی‌ها در تقاطع‌ها به حوضچه تبدیل می‌شدند. آب از جوی‌ها که اغلب از حوضخانه عمارت باغ آغاز و در فاصله‌های منظم با استفاده از شیب طبیعی زمین با تکرار آبشارها به داخل حوضچه‌ها روان می‌شد.
آب‌نما که از ضروری‌ترین عناصر ایجاد باغ محسوب می‌شد، بیشتر در مقابل عمارت باغ احداث می‌شد و بعد اصلی آن در جهت طول ساختمان و به شکل‌های مستطیل، مربع، چند ضلعی و دایره بود. گاهی در داخل عمارت‌های باغ‌های قدیمی نیز آب‌نما ساخته می‌شد که در اصطلاح به آن محل، حوضخانه می‌گفتند. ساکنان باغ در روزهای گرم تابستان، به ویژه هنگام نیمروز، در کنار آب‌نما به آسایش می‌پرداختند.


آب و روانشناسی:
انسان مجموعه‌ای است پیچیده از روح و ذهن و جسم. همان‌گونه که جسم آدمی به غذا نیازمند است، ذهن و روح او نیز طالب عناصری است که به او آرامش ببخشد. در جامعه شهری که ساختمان‌های بلند و خیابان‌ها و زندگی ماشینی همه جا را احاطه کرده است، جلوه‌های زیبایی و هنر، بهترین پناه برای روح خسته و آرامش‌طلب آدمی است.
امروزه در شهرها شاهد عناصری با بافت سخت مثل بتن و ... به جای عناصر طبیعی (پوشش گیاهی) هستیم. لذا باید با به‌کارگیری عناصری که بافت نرم دارند، گوشه عزلت و زیبایی فراهم کرد تا به روان انسان آرامش بخشید. این مکان‌ها می‌توانند پارک‌ها و باغ‌های شهری باشند. آب یکی از این عناصر به شمار می‌رود و چه در حالت سکون و چه در حالت حرکت نوازش‌دهنده روح انسان است. حرکت و موسیقی آب، در جلوه‌گری بیشتر فضای سبز نقشی در خور توجه دارد. می‌توان آب را به صورت جویبار و چشمه برای نقاط آرام و بی سر و صدا و به صورت آبشار و فواره‌های بزرگ برای نقاط پرازدحام و شلوغ طراحی کرد.


آب و انعکاس:
سطح آب ساکن، با انعکاس نور مانند آینه عمل می‌کند و پدیده های اطراف خود را با چرخش 180 درجه نمایش می‌دهد،‌ هم‌چنین انعکاس پوشش گیاهی در آب و تابش نور خورشید روی گیاهان آبزی موجود روی آب، تصویر زیبایی برای بیننده به وجود می‌آورد. آب در حال حرکت نیز منعکس‌کننده امواج نور در فضاست؛ مانند نوری که از یک جویبار روان روی برگ درختان منعکس می‌شود.


آب و تاثیر آن در کاهش درجه حرارت و افزایش رطوبت:
آب در پارک‌ها و باغ‌ها به هر یک از صور مختلف، خود به نحوی در متعادل کردن درجه حرارت هوا،‌ تامین رطوبت نسبی برای گیاهان و ایجاد طراوت، موثر است. مجموعه این عوامل از یکنواختی و خشکی محیط می‌کاهد.


طراحی آب در سبک‌های مختلف: 
جذابیت آب از دیگر عناصر موجود در پارک بیشتر است. آب‌نما عنصری است که اگر در پارک‌ها خوب و کامل طراحی شود. ترکیب مناسبی ایجاد می‌نماید و اگر به طور صحیح مورد استفاده قرار نگیرد. باعث ضایع شدن شیوه طراحی خواهد شد. برای احتراز از بروز چنین مشکلاتی باید با احتیاط عمل کرد.آب‌نماها را می‌توان به دو صورت منظم یا غیرمنظم طراحی کرد.


منظم (Formal) : منظور از طراحی منظم، دادن شکل کاملا هندسی به آب‌نماها و آبراهه‌هاست. این نوع آب‌نماها وقتی در یک چشم‌انداز که به شیوه منظم طراحی شده است، قرار گیرند، بهترین نمای خود را نشان می‌دهند. اشکال به حالت قرینه و کلاسیک به کار می‌روند. چشمه‌ها و مجسمه‌ها شکل مشخصی دارند و مواد به کار رفته، سنگ و بتن‌های صاف و منظم است. البته از فایبرگلاس هم در اندازه‌های دلخواه و به فرم منظم می‌توان استفاده کرد. آب‌نماهای منظم وقتی که دارای لبه برجسته باشند، جذابیت بیشتری دارند. چرا که نشستن روی لبه برجسته استخر جالب است و از طرفی برای کودکان امنیت دارد. در باغ‌ها و پارک‌های کوچک شهری، بهتر است که آب‌نما به شیوه منظم طراحی شود.


غیرمنظم (Informal) : آب‌نماهای غیرمنظم می‌تواند از اجسام قالب‌ریزی شده و ظروف با اشکال غیرهندسی و خیالی و یا سنتی ساخته یا به فرم آزاد با پیروی از آبگیرهای طبیعی طراحی شود. در این صورت آب‌نماها دارای گوشه‌های راست و دیوارهای عمودی و حاشیه‌های منظم و دست‌ساز نیستند. یا دست کم در ظاهر این طور به نظر می‌آیند. برای ساخت آنها، بیشتر از سنگ و خاک و گیاهان بومی استفاده می‌شود. برای ایجاد آب‌نماهای طبیعی باید فضای کافی وجود داشته باشد. پس از مشخص شدن سبک طراحی پارک، مساحت و فرم استفاده از آب (جاری - ساکن) تعیین می‌شود. وسعت کل آب بستگی به مساحت پارک و شرایط اقلیمی منطقه دارد.


در مناطقی که آب و هوای خشک دارند، باید پرش آب (فواره، آبشار) بیشتر باشد. در صورتی که برای آب و هوای مرطوب، ریزش و پرش آب حتی‌الامکان باید کمتر شود. در مناطقی مثل تهران بهتر است حدود 25درصد از مساحت کل پارک به آب و آب‌نماها اختصاص داده شود. برحسب شرایط، توپوگرافی زمین و هدف‌هایی که از ایجاد آب‌نما وجود دارد، اشکال مختلفی از آن ساخته می‌شود. شکل و تعیین محل آب‌نما خود بستگی به موقعیت زمین و هماهنگی با دیگر عوامل باغ‌، هم‌چنین سلیقه و ابتکار طراح دارد.


استخر:
استخر شنا در باغ‌های خصوصی احداث می‌شود و در پارک‌های عمومی، استخرها نقش آب‌نما را دارند و در بعضی موارد، برای بازی از آنها استفاده می‌شود. مانند استفاده از قایق‌های موتوری و پایی. این‌گونه استخرها در اوایل قرن بیستم به شکل مستطیل، بیضی یا به اشکال هندسی منظم ساخته می‌شدند. در قرن حاضر، در طرح این‌گونه استخرها تجدیدنظرهایی شده و اشکال هندسی نامنظم با خصوصیات بهاشتی بیشتر، تزیینات نوری و تولید امواج در آب‌، تفنن خاصی را به همراه آورده است. به طورکلی عمق استخرها برحسب موارد استفاده و سن استفاده‌کنندگان، متغیر است. برای احداث استخر ابتدا مکان مناسبی در نظر گرفته می‌شود. این مکان باید از هر نظر برای بازدیدکنندگان جاذبه داشته باشد. علاوه بر آن روباز و آفتابگیر و حتی‌المقدور کم‌شیب باشد.


آب‌نما:
حوضچه‌ها یا حوض‌های کم‌عمق که اغلب در آنها فواره‌های متعدد و چراغ‌های رنگین تعبیه می‌شود به آب‌نما معروف هستند. عمق آنها تا 60 سانتی‌متر است و برحسب شکل و فرم طراحی شده، با مصالح ساختمانی مختلف ساخته می‌شوند. گاهی در کناره آنها از لکه‌های گل‌کاری یا جعبه‌های گل استفاده می‌کنند. می‌توان در داخل یا کنار آلاچیق‌ها آب نماهای کوچکی احداث کرد.


چشمه:
با استفاده از خصوصیات طبیعی، چشمه‌هایی را در پارک‌ها و باغ‌هایی که به شیوه طبیعی و کلاسیک احداث شده‌اند، طراحی می‌کنند. ایجاد چشمه‌های کوچک به طور مصنوعی به نحوی به لطافت و زیبایی فضای پارک می‌افزاید. در صورت امکان مسیر و حرکت آب را به صورت کانال‌های زیرزمینی درمی‌آورند تا از یک نقطه به صورت مظهر ظاهر شود. حوضچه کوچکی نیز در کنار مظهر ایجاد می‌کنند تا حالت طبیعی به چشمه بدهند. چشمه‌ها را باید با توجه به انواع طبیعی آن، با جریان تند یا ملایم، با در نظر گرفتن وضع توپوگرافی زمین با سرعت کم یا زیاد آب طراحی کرد.


برکه‌ها یا باغچه‌های آبی:
احداث برکه بر تلطیف هوای پارک و زیبایی آن بسیار موثر است. برکه به اشکال منظم و غیرمنظم با اعماق مختلف در نزدیکی منطقه جنگل‌کاری،‌ در وسط پارک یا در کنار سطوح گل‌کاری وسیع ساخته می‌شود. برای این منظور در قطعه موردنظر خاک‌برداری‌هایی با اعماق مختلف و اشکال نزدیک به حالت طبیعی انجام می‌دهند. برای تامین آب برکه از کانال‌هایی آب را به آن وارد می‌کنند که این کانال‌ها می‌توانند جنبه تزیینی داشته باشند و به صورت آبشار و جویبار طراحی شوند. در برکه‌ها ضمن اینکه آب راکد است متحرک هم هست تا گیاهان از موهبت طبیعی ساخته شده به دست بشر برخوردار شوند. گیاهانی که در داخل یا نزدیک برکه کاشته می‌شوند باید با خطوط و گل‌های تزیینی منطقه هماهنگی داشته باشند.
گیاهان آبزی، با اشکال متنوع و رنگ سبز برگ‌های خود، مناظر زنده‌ای به باغچه‌های آبی داده و به آن حالت طبیعی می‌دهند. مهم‌ترین خاصیتی که گیاهان آبزی در باغچه‌های آبی دارند، تولید اکسیژن و افزایش رطوبت هواست که در خنک کردن هوای منطقه نقش مهمی دارد. گیاهانی نظیر آلاله آبی و نیلوفر آبی با برگ‌های خود سطح آب را می‌پوشانند و ایجاد سایه می‌کنند که به خودی خود باعث می‌شود آب در فصل تابستان زود گرم نشود.


آبشار و جویبار:
آبشارها و جویبارهای طبیعی همیشه برای مردم جذابیت خاصی داشته‌اند. امروز طراحان توانسته‌اند با الهام از زیبایی‌های طبیعی و از جمله آبشارها و جویبارها، در پارک‌ها و باغ‌ها گوشه‌هایی از طبیعت را تا حد امکان بیافرینند. ارزش وجودی آنها به جنبه‌های زیبایی‌شناسی آنها محدود نمی‌شود، بلکه در تلطیف هوا و مطبوع ساختن فضا موثرند. جویبار را می‌توان طوری طراحی کرد که دو عمل آبیاری و حرکت آب هم‌زمان انجام شود.


فواره‌ها:
فواره تنها نمایشی از زیبایی آب نیست، بلکه در روزهای خشک و گرم تابستان، رطوبت هوا را افزایش می‌دهد و فضای دلپذیری فراهم می‌سازد. خلاف تصور همگان،‌ فواره‌ها الزاما مصرف‌کننده آب نیستند. می‌توان به وسیله یک پمپ شناور، آب استخر یا حوضچه را به گردش درآورد. فواره‌ها به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
1ـ فواره‌های پرتابی (Spray)
2ـ فواره‌های ریزشی (Spill)
3ـ فواره‌های جهنده (Splash)
در مناطقی که در معرض وزش باد قرار دارند، استفاده از فواره‌های کوتاه و نیرومند مناسب‌تر است. ارتفاع فواره‌ها نباید بیش از فاصله منبع فواره تا لبه استخر باشد. بر پایه یک قانون تجربی، قطر استخر یا حوضچه آب، باید دست کم دو برابر ارتفاع آب فواره باشد. اگر سر فواره‌ها پایین‌تر از سطح آب تعبیه شود، زیبایی بیشتری دارد. مگر اینکه از اشکال و مجسمه‌های خاصی برای ایجاد فواره استفاده شود.
برای نمایش فواره‌ها در شب از چراغ‌هایی در زیر محل ریزش آب استفاده می‌کنند که بایستی با اصول نورپردازی در آب مطابقت داشته باشد. تابش نور از پایین به بالا و تنظیم میزان آن، باعث انعکاس حرکات آب در محوطه اطراف و روی شاخ و برگ گیاهان می‌شود و زیبایی خاصی به محیط می‌بخشد. در صورت وجود گیاهان آبزی یا ماهی در استخر، باید در نصب فواره‌ها دقت شود. برای نیلوفرهای آبی تلاطم سنگین آب مضر خواهد بود. اما اکسیژن فراوان حاصل از آب فواره‌های بلند برای ماهی‌ها مفید و مطلوب است.